تناقض قدرت

سربازی عراقی که صدام را در آخرین لحظات از مخفیگاهش،بازدداشت کرد و به زندان رهنمون کرد،تعریف می کند  شبی که صدام را دستگیر کردند، آسمانی صاف و ستارگانی بسیار درخشان داشت،در این هنگام صدام را می بیند که با حالتی معنوی به آسمان نگاه می کند.از او می پرسد که ایا دارد به آسمان و ستارگان نگاه می کند؟  پاسخ صدام منفی ست و ادامه می دهد که من نظاره گر خدا هستم.سرباز خشمگین شده و با اعتراض می گوید که تو خدا را چه می شناسی و تو اگر خدا پرست بودی این بلا را سر مردم نمی آوردی و ...رهبر به بند  پاسخ جالبی می دهد؛او می گوید که خدا او را دوست دارد و او انسان خوبی ست*.

در واقع پاسخی که صدام می دهد،پاسخی ست که با کیفیتی مشابه از زبان بسیاری از رهبرانی که قدرت را وداع گفتند شنیده می شود،با این تفاوت که گاه جای خدا با مفهوم ارزشی دیگر تغییر می کند.رهبرانی که از اعلی علیین به اسفل سافلین سقوط می کنند خود را در نقشی ناجی می بینند که مهیای احیای مفهوم و یا ارزشی است.یا عدالت،یا هدفی الهی، یا مردم و...شاه سابق ایران سودای زنده کردن افتخار ایرانی و تمدن گذشته دور را داشت.پس از آنکه از زین قدرت به زیر کشیده شد و روسای کشورهای اروپایی محل گربه به او نگذاشتند و دست آخر راهی ِ مصر شد،در مصر مصاحبه ای کرد و گفت که من سی و هفت سال برای این مردم و کشور زحمت کشیدم و ببینید که حالا چه بلایی سر ما آوردند.در سردر بسیاری از موسسات آموزشی در زمان قدیم این سه واژه خودنمایی می کند:خدا،شاه،میهن.شاه نیز اهدافی ارزشی برای میهن و مردم اش داشت،و گمان می کرد که قریب به چهار دهه ست که برای این برهوت جهان سومی تلاش می کند.

بر خلاف کلیشه های ماکیاولیستی،احتمال به قدرت رسیدن آدم های خوب بیشتر از دیگران است،اما آنها پس از قدرتمند شدن شروع به تغییر می کنند،افراد خوب،بنا بر رعایت گزاره های اخلاقی بیشتر محبوب می شوند؛مردم آنها را بیشتر دوست دارند و منابع کافی را برای به قدرت رساندن آنها به کار می بندند،درست خلافش کسانی که به گزاره های اخلاقی بی اعتنا هستند،به سرعت توسط مردم شناسایی و به گوشه ها رانده شده و حاشیه نشین می شوند.نباید خیال بافی های اصحاب فیلم را جدی گرفت.یافته های جدید در حوزه روانشناسی قدرت به ما نشان می دهند که بهتر ها به قدرت می رسند،بعد از به قدرت رسیدن به ناگهان نردبان را چپه می کنند و رفتارهای دیکتاور مآبانه از خود بروز می دهند،به ناگهان جاهل می شوند،قوای عقلانی شان تضعیف شده و پیرو احساسات آنی و شهوانی می شوند و دیگران را به گوشه ای می رانند،بدین گمان که آنها بر حق نیستند.شگفت انکه حتی با تقوا ترین و با اراده ترین افراد نیز در برابر قدرت چنین عکس العملی نشان می دهند.

به هر میزان که قدرت بیشتر باشد و تمرکز قدرت بیشتری صورت بگیرد،تمایل رسیدگی به قوای شهوانی بیشتر می شود و رفتارهایی که زائل کننده عقل هستند بیشتر رویت میشوند.در شرکت ها اولین کسانی که به مخ منشی ها و یا کارمندان زن می روند مدیران هستند،روسای موسسات بیشتر به برجستگی ها نظر دارند و باقی کارمندان بیشتر نظاره گر هستند.کارمندها چنانچه بخواهند وارد گود بشوند به سرعت با تیپا...هـــــــــــــِـــری. جالب است  نیرومندتر ها نمی گذارند که به نفس اماره  سختی بگذرد،در زمان قاجارها شاه سایه خدا بر روی زمین بود و هیچ نظارتی در کار نبود،فتحعلی شاه به تنهایی بیش از هزار زن داشت**،می گویند که تعدادی از آنها را نمی شناخت.ناصر الدین شاه در این زمینه کمی خوددار تر بود و تنها هفتاد زن اختیار کرد.در سفر به پاریس تعداد زیادی عکس های زنهای برهنه آورد و بین اطرافیانش پخش کرد***.می گویند که در آخرین لحظات هم نام جیران - سوگلی اش - را بر زبان داشت.شاههای سلسله پهلوی هم در این زمینه کمی به مقتضیات زمانه رعایت کردند و از مقداری فراتر نرفتند.رابطه ای مستقیم،بین قوای شهوانی،درست انچه که قوای عقلانی را ضعیف می کند و قدرتی که تمرکز یافته است.بیل کلینتون فقط برای چند لحظه بالا رفتن آدرنالین بدنش رسوای جهان شد.مملکتش دموکراتیک بود و قدرتش محدود،وگرنه رفیق ما اهل تواضع نبود.

افسانه ای در میان ایرانیان رواج دارد که می گویند قدرت باید دست اهلش بیفتد،آنکه را که به نظرشان اهل دل و با مروت است به کرسی قدرت می نشانند بعد که طرف به قدرت تکیه زد به کارهای خود می رسند و به صرف اینکه فرد خوبی را به جایگاه نشاندند،از میادین خداحافظی می کنند.بعدها که دار و دستگاه ذله شان کرد دوباره به تکاپو می افتند،بتی جدید می سازند،قیام می کنند و شورش و درست زمانی که بذر جدیدی کاشتند به کنج عزلت می روند و در زندگی روزمره غرق می شوند.به گمان من دشواری اهل تامل در این روزگار آن است که اذهان را از افراد متوجه جایگاهها کنند ودر مذمت قدرت بیشتر حرف بزنند.در پستوهای ذهن ما ایرانی ها این خیال جا خوش کرده است که قدرت را باید دست اهلش سپرد.نظام سلسله مراتبی هنوز در ذهن بسیاری از اوجب واجبات است و هنوز که هنوز است متوجه نیستند که مشکل در ذات قدرت است و نباید در فرد به این مشکل رسیدگی کرد که هرز رفتن زمان و انرژی در پی دارد.فراموش نکنیم که قبله مجسمی که حرف از برپایی حقوق بشر می زد دستور اعدام های دسته جمعی را می داد،که یا از ما هستید و یا بر ضد ما،و سزای ضد ما تلو تلو خوردن از طناب است،ولو اختلاف نظرش با ما اندک باشد.بت سازان توجه داشته باشند که هر کسی هر میزان فقید و تقی که باشد دست آخر ذات قدرت بدجوری ذاتش را دستکاری می کند و در این مورد نباید بر روان انسان ها چندان اتکا کرد

...

*برگرفته از مستند دستگیری صدام از شبکه من و تو.مستندهایش را از دست ندهید

**از کتاب "تاریخ ایران مدرن" اثر یرواندآبراهامیان

***برگرفته از کتاب "ظلم،جهل،برزخیان روی زمین"اثر محمد قائد

در نوشتن مطلب از مقاله "پارادکس قدرت" نوشته جونا لهرر سود بردم.مندرج در شماره 6 مجله مهرنامه